17.mai

For ein fin dag det har vore. På biletet er me i ferd med å dekka til 17.mai- frokost til overnattingsgjestene våre og oss. Sola skein og det var allereie varmt og godt ute. Henrik og Eva Mari reiste til Stavanger for å feira med barnebarna der, og eg og Leif drog til Tu skule for å sjå Iben og Hella gå i barnetog og vera i lag med resten av familien i Kåsenhallen.

Dei siste åra har me vald å sjå på barnetoget i Tu-krinsen. Tu skule ligg nærare Bryne sentrum enn det huset vårt gjer, men ligg over grensa til Klepp kommune. Sidan Ingrid og Oddvar har kjøpt ein familie-eigedom, bur dei nå der mor mi vaks opp, og der eg budde dei første seks åra av livet mitt. Mor og brørne hennar gjekk på Tu skule akkurat som Iben gjer nå, og det skulle eg og ha gjort om me ikkje hadde flytta til Ålgård. Eg kom aldri lenger enn til sundagsskulen på Tu skule der eg var ivrig deltakar kvar sundag. Sundagsskulen vart driven av pinsekyrkja, der naboane våre høyrde til. Då me flytta til Ålgård begynte eg på sundagsskulen i baptistkyrkja på Ålgård sidan dei nye naboane var baptistar. Det er i grunnen ikkje så rart at eg har blitt ganske økumenisk av meg, men det er ein annan historie.

Over grensa til Tu er det mykje meir bygdepreg på feiringa enn på Bryne, og liknar kanskje meir på det eg vaks opp med på Ålgård. Sjå kor vakker natur 17.mai-toget bevegar seg gjennom. I bakgrunnen ser du Tu-bakken, eller Tinghaugbakken der eg og bror min ofte gjekk på tur med morfar då me var små. Då han var liten låg det eit lite skulehus i den bakken. Då me var små var det i bruk som hønshus, men morfar pleidde å visa oss det og fortelja om den utruleg strenge læraren han hadde.

Inne i Kåsenhallen var det kafé, korpsmusikk, tale for dagen og song av noko dei kalla minikoret som var dei yngste klassane på skulen. Dirigenten hadde klart å få eit utruleg trøkk i songen. Ungane stod på publikumstribunen og song av full hals, mange songar og vers etter vers. Det var rørande å sjå Iben stå der og synga med stor innleving.

Vel heime blei det nokre rundar med øving på tale, og så bar det i veg til Bryne sentrum der me såg på folketoget før talen min på torget. Eldstesonen var snill og kjøpte vatn til mor si som plutseleg vart så trørr i munnen. Han fekk og eit ekstra talemanus som han fekk beskjed om leggja i innerlomma på jakken i tilfelle eg skulle rota vekk manuset mitt og gå i panikk.

Panikken oppstod ikkje, men det var utruleg mykje folk i toget og på torget, så det vart ein heil manøver å koma seg opp på scenen med Iben i handa. Ho skulle nemleg vera representant for framtida og stå der i lag med meg. I tillegg skulle ho få lov til å koma med eit bodskap til forsamlinga. Eg hadde sjølvsagt ein plan B i tilfelle ho ikkje våga då ho fekk sjå alle folka, men ho tok det heile med stor ro og koste seg i rollen.

Me hadde ikkje fått prøvd ut lydanlegg og mikrofon, og eg lurte fælt på om lyden verkeleg ville bera fram til alle dei som stod der. Eg veit jo at når det kokar av folk i området, så har mange meir lyst til å snakka om andre ting enn å høyra på ein 17.mai-tale på scenen, men eg sette fullt trøkk på stemmen etter beste evne og håpa at dei som stod bak dei hundrevis av ungane i korpsuniformar og fotballdrakter og skulle høyra.

Talen var innramma av nasjonalsongar med flinke forsongarar frå Rosseland skule, og formann i 17.mai-komiteen, Hannah, gjorde ein hederleg og entusiastisk innsats for at det heile skulle bli ei fin samling. Korpsa spelte og fint til songane. Eg må heller ikkje gløyma å fortelja at eg vart belønna med ein nydeleg blomebukett og ein fin keramikkvase signert Karen Erland. Så har eg gjort det og. I tilfelle det å halda 17.mai-tale på torget skulle stå på ei eller anna indre bucketliste, så kan eg haka det av nå.

Eg fekk fleire førespurnadar om eg kunne leggja ut talen her, og det kan eg sjølvsagt. Dei som ikkje orkar ein 17.mai-tale i lesande stund, kan få lov til å stansa her.

Kjære alle saman:

Gratulerer med at de akkurat nå står med føtene i eit land der det er lov til å seia og meina det du vil, så sant det ikkje er personleg krenkande. I tillegg gratulerer eg deg med at du er i det vakraste hjørnet av eit av dei beste landa i verda. Kanskje du står her i bunaden og er stolt over å vera norsk, sjølv du nesten ikkje får pusta og i tillegg har gnagsår på hælane. Eg kan trøysta dei det måtte gjelda med at nokre av oss ikkje eingong har prøvd bunaden på dei siste åra fordi det har skjedd noko med han i klesskapet. Bunad eller ikkje, det er få dagar me føler oss så norske som på 17. mai. Her står me med eller utan augedropar og nasespray mellom nysprungne bjørker og blomar. Me står her og  erfarer at synet av barn i skulekorpsuniformar med litt for tunge instrument har ei slags direktelinje til tårekanalsystemet. Dette heilt uavhengig av om dei unge musikantane treff tonane eller ikkje.

Her står me og er heime, her står me og er nordmenn. Som vår kongen vår oppsummerte så fint for nokre år sidan, er det å vera norsk mykje forskjellig. Då eg vaks opp på seksti- og syttitalet snakka alle same dialekt, åt komle på torsdagar, steikt komle på fredagar og morrpølse eller fiskekaker i brun saus dei andre dagane. Spør nesten kven som helst under 25 år om vil ha morrpølsa med makaronistuing eller gulrotstuing. Dei vil sjå rart på deg. Det er ikkje slik lenger at alle barn ser barne-TV kvar kveld klokka seks og dei vaksne ser dagsrevyen klokka halv åtte. Nå ser på me fjernsyn, som eg framleis liker å kalla det, på ulike kanalar til forskjellige tider og me ser ikkje på det same lenger.

Sjølv om me altså meir enn noko er norske akkurat i dag, har det hend at eg har lurt på om me i dette forblåste hjørnet er ekte nordmenn. Som barn såg eg julekort med dompappar og djup kvit snø og kjende at me kanskje ikkje haldt mål. Det gjorde godt å få skriva en ærleg  jærsk julesong om at huså står i rennedrev og reggen når jula ringest inn.

Dei av oss som er så ekte nordmenn at dei er fødde med ski på beina, må kjøra ganske langt for å kunna ta seg fram på ein for dei naturleg måte. Sjølv opplevde eg bare lettelse då det gjekk opp for meg at eg til trass for mitt norske pass ikkje er meir forplikta til å gå på ski enn til å driva med curling eller sprangridning.

Men jo då, me er norske, me og. Alle me som ikkje alltid passar inn i malen. I tillegg er me jærbuar. Sjølv om mykje har forandra seg, ber det å veksa opp på Jæren med seg livserfaringar me kan dra nytte av. Me veit kor befriande det er å ha vinden i ryggen. Me veit og kor tungt det er å sykla opp motbakkar i motvind. Men me har at opp kom me til slutt viss me ikkje gav oss.

Me veit at me godt kan vera ute sjølv om det regnar, og me veit å få det beste ut av ein sommar av det slaget der nordausten gjer at temperaturen sjeldan bikkar over 16 grader.

Då eg vaks opp, ja faktisk ganske langt inn i vaksenlivet, var eg overbevist om at verda gjekk framover, at menneskerettane var ein sjølvsagt ting, at menneskeverdet for alltid var erklært ukrenkeleg, og at nestekjærleik og solidaritet var sjølvsagt i ein sivilisert verden. Nå har eg dessverre oppdaga at dette er verdiar me nå tvihalda på med begge hender, og læra nye generasjonar opp til å gjera det same.

Det ville vera feil å skjuIa sjølv på 17.mai at me lever i ein utfordrande verden. Dei store konfliktane gjer at me nesten kunne mista trua på at det finst fredelege løysingar. Me ser kor mykje som er gale, og kor vanskeleg det er å gjera noko med det. Det er ikkje ein gong gitt å bli einige om ting i ein bitteliten by. Eg lærde noko nyttig av ein kollega for mange år sidan. Ho sa, det er ikkje farleg å vera ærleg og redeleg ueinige om det meste, bare du ikkje gløymer å sjå mennesket bak meiningane. Det som er farleg er å ikkje lytta til kvarandre med respekt. Det finst ingen andre enn oss, det er me som må finna ut av det, og me som må ta vare på kvarandre.

Då eg var lita og høyrde på barnetimen hadde ein av dei mange pedagogiske songane fylgjande refreng «Meget er forskjellig, men inni er vi like». Eg har sett at dette og er ei sanning med modifikasjonar. Ei venninne av meg lanserte ordtaket «På seg sjølv kjenner ein ingen andre.» Me er fascineranda forskjellige i kva me liker og misliker, kva me har lyst til å gjera og kva me ikkje har lyst til å gjera. Det er derfor me kan få til så mykje fint i saman.

På eit punkt er me likevel like. Me treng at nokon ser oss og respekterer oss, at nokon er glade i oss har lyst til å vera saman med oss. Mennesket er eit flokkdyr, og dei fleste tek medansvar for flokken sin. Det farlege er at me fort dannar lite inkluderande flokkar som gjer at andre ikkje føler seg inkludere Me må våga å opna dører og hjarte våre for mangfaldet. Det å ikkje bare omgåst dei som liknar aller mest på oss sjølve vil truleg gjera oss klokare og gjera liva våre langt meir interessante.

 Det er veldig mange ting eg har lite greie på, men etter å ha jobba på Bryne skule med barna dokkas i snart førti år, vågar eg å snakka om barn med store ord. Barn treng trygge flokkar å høyra til i. Dei treng vaksne som ser dei, og er gode eksempel for dei. Barn treng å bli sett høyrd og respektert og dei treng å bli sette gode grenser for. I gamle dagar sa dei at det trengst ein landsby for å oppdra eit barn. I dag har eg fylgjande utfordring: La oss tenkja at alle barna me omgir oss med er våre barn, barn som treng mange vaksne til å visa dei livet.

Barn som blir borne når dei er små blir i stand til å bera andre når dei blir vaksne. Kan de tenkja dykk noko verda treng meir enn kloke nye vaksne i stand til å ta ansvar? Her eg står ser eg representantar for framtida. Iben har du lyst til å koma fram å fortelja kva du synest er viktig for barn og vaksne?

La folket som brødre saman bu som kristne det kan seg søma står det i fedrelandssalmen. I dag høyrer kanskje mange desse linjene med bismak både på ordet brødre og ordet kristne. Sjølv høyrer eg i denne songen eit oppfordring til å respektera kvarandre og støtta kvarandre i det viktigaste. Me som har stadar der me hentar kraft, varme og livsmot, la oss gå dit ofte og ta med oss så mykje håp som me klarer å bera med slik at me kan dela med kvarandre. Me kan konsentrerea oss meir om å vera gode medmenneske enn å slita livet av oss for å prestera alt det me er blitt lurde til å tru er eit vellukka liv. Som eg las i eit kort dikt nettopp: Jeg gir blaffen i sommerkroppen din, men jeg gleder meg veldig til sommersmilet ditt.

Venner, og sambygdingar. Me lever i ei tid der det er viktig å håpa saman og byggja gode verdiar. Eg avsluttar med ei linje av eit dikt skrive av Oskar Stein Bjørlykke:

La gå at det e långt fram, la gå at det e mange bratte bakkar, men det e me så går di, og me gir oss ikkje.

Ha ein fortsatt god 17. mai.

Heidi