Vis meg ditt ansikt

Eg har hatt ein ekstra skrivedag i etterkant av påskeferien. Det har vore fint. Etter ein sosial og veldig fin påskeferie, var det faktsi godt med litt kreativ aleinetid med bare katten rundt seg. Biletet over er ikkje frå i dag. Leif tok det på påskeaftan. Han måtte ut og fotografera uveret. Storm og regn er ikkje bare å forakta. Det er ikkje mykje som ruskar så godt i hårmanke og sjel som ein skikkeleg storm på Jæren. Det skal og i ærlegdomen sitt namn seiast at det hender me blir leie av det og lengtar etter ein skikkeleg godversdag. Eg trur ikkje det er mange som blir så blidgjorde og mjukgjorde som jærbuen når veret verkeleg viser seg frå si mildaste side ein gong innimellom. Det er kanskje slike dagar som gjer at me orkar og bu her og endåtil likar oss.

Det å vera menneske har mange sider. Menneskelivet interesserer meg, på same måten som andre menneske interesserer meg. Eg trur det er rett å seia at eg er godt over middels interessert i korleis det er å vera andre menneske.

På jærsk har me eit ord for det som ikkje er udelt sjarmerande: «forveden». Det å vera forviten har i seg eit aspekt av genuin nyssgjerrigheit, men i seg sjølv høyrest det mest ut som det å grava i ting ein ikkje har noko med og ikkje minst ser ein for seg at forvitne menneske spring gatelangs  for å fortelja andre kva dei har fått vita. Eg innrømmar at eg er «litt» forviten sjølv om eg likar uttrykket interessert betre… Og med handa på hjartet kan eg seia at eg er ganske flink til å teia stille om slikt eg veit… Som eit barn skreiv i ein tekst ein gong: «Eg veit jo bare korleis det er å vera meg.»

Når eg sit og skriv, høyrer eg ofte på programmet «Radiodokumentaren» på podcast. I radiodokumentaren klarer dyktige journalistar å skjera menneskelivet inn til beinet, slik at me får vita noko genuint om det å leva og om å vera menneske. Nå trur eg at eg har høyrt alle programma som ligg der, så nå får eg leita etter noko liknande. Når eg ser på fjernsyn så slukar eg dokumentarar. Eg er og veldig glad i program som «Hjemme hos Larsen,» der skodespelarar fortel om livet sitt, og ikkje minst «I heisen», der to menneske møtest i ein heis som står stille og må samtala om dei store spørsmåla i livet før dei slepp ut. Felles for dei fleste av dei er at dei faktisk etterpå fortel at det kjendest veldig fint å sitja og snakka om desse viktige tinga med ein lyttande person dei i utgangspunktet ikkje kjende til.

Før hadde eg vel ei slags einfaldig tru på at denne interessa for andre menneske var noko eg delte med dei fleste. Eg har etterkvart oppdaga at det er meir som ei særinteresse. For nokon er ukjende menneske like lite interessante som veteranbilar eller ishockeykampar er for meg. Det er fascinerande at me er så pass ulikt skrudde i saman.

Sjølvsagt er eg og ein lidenskapeleg lesar av biografiar. Eg les til og med biografiar om folk eg aldri har høyrd om, dersom eg får sjansen til det. Eg skal innrømma at biografiar er av nokså varierande litterær kvalitet, men det er lite som overgår ein god biografi. Nå i påsketida har eg lese fleire av dei, og dersom nokre er interesserte i boktips, så reklamerer eg gjerne for dei.

I «Mors historie» fortel Mona Levin om familiane både på mors og fars- sida som kom til Norge på jakt etter eit betre liv.  I tiåra før andre verdskrigen vart det vanskeleg å vera jøde i mange europeiske land, ikkje så veldig mange av dei som flytta kom til Norge, men på trettitalet var det ein del familiar som budde i Oslo- området. På trettitalet var det to synagogar i Oslo.

Då krigen braut ut og det vart bestemt at jødane skulle ut av Norge, vart vesle Mona smugla ut i mora sin ryggsekk. Faren, musikaren Robert Levin, klarte og å flykta, men nokre medlemmar av storfamilien ende liva sine i konsentrasjonsleir. Boka fortel meg ein historie som er meir enn det eg visste frå før. Jødane var blant dei første som kom til landet vårt som «framande fuglar», og som skulle integrerast. Mona Levin skriv veldig levande om den fargerike familien sin, og spesielt om mora, som då boka vart skriven var 101 år gammal, men framleis hadde ein fantastisk hukommelse.

I «Maleren» av Sigrun Slapgard, blir me betre kjende med Anders Castus Svarstad, kunstmalaren som vart gift med Sigrid Undset og fekk tre barn med henne. Då dei to møttest var Svarstad allereie gift og hadde tre barn. Dette er ikkje bare eit portrett av kunstnaren Svarstad, men og historien om ekteskapet mellom Svarstad og Undset som sprakk omtrent samtidig med at det tredje barnet deira vart fødd. Dei var sterke menneske begge to, og utvikla seg nok i kvar sin retning.

Av dei seks barna som Sigrid Undset gjerne ville at dei skulle oppdra saman, var to utviklingshemma og trong mykje ekstra oppfylgjing. Sigrid Undset gjekk inn i morsrolla for alle saman, etter dåtidas kjønnsrollemønster og haldt på å slita seg heilt ut med å både vera der for familien og å vera forfattar. Då ho konverterte til katolisismen, fekk ho til Svarstad si store sorg kjend ekteskapet ugyldig. Dei to inntok og ulike politiske ståstadar i åra før den andre verdskrigen. Sigrun Slapgard har tidlegare skrive ein kritikarrost Undset- biografi, og klarer her å dra oss inn i Svarstad si livshistorie på ein sterk og empatisk måte…

Så dukka eg ned i Ketil Bjørnstad si bok «Vegen til Mozart», som eg las ut for eit par dagar sidan. Dette er ein sjeldan variant innan biografisjangeren. Annankvart kapittel handlar om komponisten Wolfgang Amadeus Mozart, og annankvart kapittel handlar om forfattaren sjølv, Ketil Bjørnstad. På den måten går Mozart og Bjørnstad si barndomstid og Mozart og Bjørnstad si ungdomstid parallellt som to trådar, der Mozart med jamne mellomrom dukkar opp i Bjørnstad sin eigen historie.

Eg vart veldig fascinert av denne måten å skriva på. Ketil Bjørnstad har eg alltid hatt sans for både som forfattar og musikar, og sjølv om han er ti år eldre enn meg, så kjenner eg mykje att i det han fortel om barndomen og ungdomen sin. Han skriv med ein ærlegdom som av og til kan minna litt om Knausgård, men han er likevel langt mindre utleverande når det gjeld menneska rundt seg. Ketil Bjørnstad sin historie om oppveksten er på nokre måtar historien om ein antihelt. Han vågar å framstå som ein som var klar over at han ikkje var blant «dei kule», og ein som heller ikkje hadde noko behov for å vera det. Denne boka kan eg og anbefala varmt til andre «biografinerdar».

Eg vart så fenga av Mozartboka at eg nesten hylte av fryd då eg oppdaga at Ketil Bjørnstad er i gang med ein serie bøker som er sjølvbiografiske på same måten som boka om Mozart. Så vidt eg forstår vil han skriva ei bok om kvart tiår frå han vart fødd og fram til nå. Den første boka «Seksti-talet» begynte eg på i går kveld. Her kjenner eg att vekslinga mellom personen Ketil Bjørnstad og «den andre historien «frå Mozart-biografien. Her vekslar han mellom å fortelja sin eigen historie og verds- og samfunnshistorie på ein måte som flettar hendingane inn i kvarandre. Eg skulle bare lesa litt før eg begynte å skriva i dag morges, men må innrømma at eg kom i gang med skrivinga eit par timar for seint. Nå planlegg eg rett og slett å ta ein ganske tidleg kveld for å få lagt inn minst ein times lesing på senga…

Nå registrerer eg at dette innlegget er blitt alt for langt nesten før eg har kome i gang med å skriva det eg eigentleg hadde tenkt å skriva då eg laga overskrifta…

Eg hadde lyst til å våga å utfordra både meg sjølv og andre til å våga å visa ansikt og våga å by på historiane om kven me er for kvarandre. På ein måte er det vel akkurat det eg gjer på bloggen min, og eg håpar at det er til glede for litt fleire enn meg sjølv.

Samtidig tenkjer eg at viss nokon trur dei veit alt om meg ut frå det eg skriv og det eg viser utad, så er det mykje dei ikkje veit. For alle me menneske er uendeleg samansette, og i alt me gjer redigerer me vår eigen overflate. Det er godt at det er slik, det handlar vel om identitet og om ynskjet om å vera heilstøypt. Etter å ha fått nokre tiår med livserfaring er konklusjonen min omtrent slik. «Me er mykje likare enn me er klare over, og samtidig meir ulike enn me har fantasi til å forstå.» Eg kjenner at eg skulle ha likt å «bli stansa i heisen» med mange ulike menneske, både med slike eg kjenner frå før og med slike eg aldri har møtt… Eg ser ikkje heilt vekk frå at eg kunne ha kjend eit snev av klaustrofobi og heisskrekk, men alt i alt trur eg at eg ville ha elska det.

Det er så lett å putta andre i båsar, eg synest eg høyrer kva som kunne blitt sagt om meg:
Kristen middelaldrande dame frå vestlandet, nynorskbrukar og lærar, overvektig og fråhaldsmenneske, salmediktar, ja… Jo takk, eg kjenner typen… Takk, men nei takk…

Og eg vel faktisk å tru at dei nesten ikkje har rett i det heile tatt i alt dei måtte tru…

«Eg lurer på korleis du lever, og korleis du tenkjer og trur…» , står det skrive i eit dikt eg hugsar bare delvis i minnet. Eg lurer på om det er skrive av Halldis Moren Vesaas. Eg er nokså sikker på at eg er mykje meir enn det du trur, og eg er endå meir overbevist om at det same kan seiast om deg…

Sjølv om dei som har lese heilt ned hit kanskje er ein spesiell type menneske…

Heidi