Om ro og uro og det å leva

Det å leva i spennet mellom ro og uro, er vel ein del av dei fleste menneskeliv. Av og til lurer eg på om eg er litt utanom det vanlege på det feltet, for grunntonen min er i grunnen ei dup ro. Samtidig er eg eit menneske med masse fantasi og mange tankar, så det hender at eg plutseleg står der med ei stor uro i armane. Eg blir frykteleg uroleg når eg skal i fly, for då seier fantasien min at sjansen for å detta ned er veldig overhengande. Eg kan og bli forferdeleg redd sjukdom. Det hender at eg er overbevist om at eg har fått ein uhelbredeleg sjukdom. Det å vera litt sjuk eller feila noko som ein fort blir frisk av, er liksom ikkje eit alternativ. Eg har nesten ikkje vore vekke frå jobb ein einaste dag dei meir enn tretti åra eg har vore på den same arbeidsplassen. Eg kan bli forferdeleg redd for at barna er alvoreleg sjuke, eller at det har hend dei noko fælt som eg snart skal få beskjed om. Eg kan og bli verkeleg uroleg over verdssituasjonen og klimautfordringane og det eg kan oppleva som vår uendelege evne til likesæle. I går høyrde eg på radioen om hungersnød, at 17 millionar menneske i Jemen, Somalia og Sør Sudan er trua av ei svoltkatastrofe. Ei av dei som jobba som hjelpearbeidar i eit av desse landa fortalde med gråt i stemmen på ukeslutt at det ikkje virka som om folk ville reagera på meldingane. Er me overmetta av vanskelege ting, og vil heller kosa oss med sommar og agurknytt?

Det forundrar meg og at me i vår del av verda reagerer så sterkt som me gjer på terrorangrep, medan me med eit geisp fordøyar meldingane om at akkurat nå er barn på grensa til å døy av svolt, og at me faktisk kan gjera noko med det dersom me får send pengar. For å ikkje gjera meg sjølv betre enn eg er så kan eg fortelja at eg framleis ikkje har gitt pengar eg heller, etter å ha høyrd om situasjonen på radioen i går. Eg håpar eg kjem til å gjera det, og endå betre, få andre til å gjera det same. I radioen på veg nordover i Danmark, høyrde eg ein dansk samfunnsdebattant fortelja om det han beteikna som ein litt sutrete bekymringskultur. Me, eller i dette tilfellet danskane, bekymrar oss sjuke ved tanken på dødsflått, fugleinfluensa, farlege tilsetningsstoff i mat, moglegheita for å bli alvorleg sjuk, arbeidsledigheit, terror, alderdom osv. Han meinte at det å bekymra seg for alt i det beste, reinaste og fredelegaste hjørnet av verda, gjorde oss blinde for det å sjå vår eigen priviligerte situasjon og kva me kunne gjera for at andre skulle få det betre.

I går brukte eg deler av dagen til å lesa ei bok eg lånte av mor dagen før, den boka Aksel Fugelli har skrive om, og saman med, far sin, Per Fugelli. Det var interessant lesnad. Han var ikkje nådig mot faren, men det skein og gjennom at han var veldig glad i han. Han sørga for at faren fekk eit grundig møte med seg sjølv i døra, på den litt brutale måten som bare barn som stolar på foreldra sine vågar å konfrontera dei på. Eg såg for meg i fantasien kva ei slik bok kunne ha handla om dersom eit av barna mine ville konfrontera meg med meg sjølv. Per svarte godt for seg, og kom i grunnen godt frå det, sjølv om sonen meinte at han nesten hadde fått profetstatus ved å servera folk dei same enkle klisjeane gong etter gong. Per svara med at det som gjorde at noko kunne kallast ein klisje var at mange nok hadde sagt det og meint det, og då måtte det vera noko sant i det som ein kanskje ikkje kunne få sagt på same måten med forskarspråk og fagtermar. Per meinte at folk måtte kjenna litt mindre etter og ikkje vera så engstelege for hels, medan Aksel, som stod open fram som hypokondar, meinte at Per sjølv kanskje burde kjend litt betre etter før kreften hans var blitt uhelbredeleg. Dette var ikkje ei bok eg i utgangspunktet hadde tenkt å lesa, men nå kan eg anbefala ho.

På fredag las eg og ei merkeleg bok som eg plukka med meg frå ein dansk bokhandel like før me reiste heim, ei bok eg har vore nyssgjerrig på sidan eg såg ho anmeld i ei norsk avis. I boka «Jeg møtte Jesus, bekjennelser fra en motvillig kristen», skriv den danske journaliseten Charlotte Rørth om at ho heilt uforvarande, og for henne heilt fysisk, møtte mennesket Jesus i ei kyrkje på eit reiseoppdrag i Spania. Ho meinte sjølv at ho var religionskritisk, kyrkjeframand og svært lite religiøst truande før denne hendinga, som rysta henne til beinmargen. Etterkvart skjøna ho at ho måtte skriva bok om opplevinga, og kva det har gjort med henne. Denne boka vart gitt ut på eit venstreradikalt forlag i Danmark, og vart ein bestselgjar med utseld førsteopplag etter to døgn. Dette er ei bok som i grunnen ikkje liknar på noko anna eg har lese. Eg hadde problem med å leggja ho frå meg, og ende med å lesa frå perm til perm. Eg trur ikkje eg skal skriva meir om boka, bare seia at eg vart berørt på ein måte eg ikkje heilt har ord for.

Då eg sykla ut for å handla i går, møtte eg ei romkvinne som ville selgja meg «Folk er folk». Eg hadde ikkje pengar på meg. Ho sa at ingen ville kjøpa blad av henne lenger. Det trur eg i grunnen på, etter dokumentaren frå Bergen tidlegare i vår. Ho sa at ho var svolten og eg sa at eg ikkje ville kjøpa blad, men at eg kunne kjøpa litt mat til henne viss ho var svolten. Eg hadde tenkt å kjøpa nokre rundtykke, grov kjeks og to-tre bananar, men ho spurde om å få bli med inn på butikken. Kunne eg kjøpa ei billig høne til henne, så kunne ho koka suppe? Det ende med at me fylde eit par bereposar med mat, og eg tenkte at det stod eg i. I dag var ho i kyrkja og fortalde at ho ville reisa tilbake til Romania, for ho fekk ikkje jobb her. Ho ville gjerne ha vaskejobb eller andre småjobbar heime hos folk, men hadde ikkje pengar til billetten heim. Eg kjende på avmakta.

Same kva me gjer så blir det på ein måte feil. Dette er medmenneske som er ei utsett gruppe menneske som må tola mykje og får lite respekt kor dei kjem. Det er eit politisk og vanskeleg spørsmål korleis me skal få romfolket ut av den destruktive tiggarkulturen. Kven støttar me og kva støttar me når me gir dei pengar? Samtidig er dette enkeltmenneske som har det reelt vanskeleg. Kven ville velgja å sitja på fortauet med ein pappkopp viss det var andre moglegheiter? Det lettaste er å sjå ein annan veg og gå forbi, samtidig kjenner eg at det ligg ei haldning til andre menneske i det, som eg ikkje klarer å stå for. Me må då ha mot nok til å møta blikket deira og vera litt vennlege i alle fall… Samtidig har eg opplevd mange gonger at dei gjerne vil ha meir om dei får litt. Eg har prøvd å forklara fleire at det ikkje er så lurt å be om meir når dei allereie har fått. Sjølvsagt ser eg at dette er ei sanning med modifikasjonar. Dersom dei har fått, så er det ein gyllen anledning til kanskje å få meir, og det er jo det dei er nøydde til å prøva på. Eg ser med eit visst skråblikk til min eigen tekst at eg skriv «dei» og «eg/me». Eg veit jo at under andre omstende så kunne det vore eg eller barna mine som sat på gata og tigga. Eg har trukke gullbilletten i livslotteriet, det er det ingen tvil om.

Dette vart viss ein tekst om mykje som er komplisert, og det kompliserte eg og sider av livet som me må våga å snakka ærleg om. Eg tenkjer og at eg er ufatteleg heldig som faktisk har ei tru på at det gode finst. For meg er ikkje trua noko ein gøymer seg i for å finna fred, men noko som skal hjelpa meg til å våga å sjå og handla. Eg såg ei bøn ein gong som sa omtrent dette: «Gud, i dag er uroa mi så stor at eg må trengja langt inn i din fred.» Dette kan høyrast ut som flukt, men for meg er det det motsatte.

I dag då eg skulle på gudsteneste kjende eg at det var dagen for å ta med seg penn og papir fordi eg hadde ting eg hadde bruk for å tenkja og skriva. Stein hadde ei inspirerande preik om dette å våga å gå ut, ut av eigne komfortsoner for å vera eit medmenneske som har noko å tilby andre. Truleg står det ikkje slik i preikemanuset hans, men eg trur han tilgir meg formuleringa. Eg sat og lot tankane og orda bli upretensiøse dikt. Eg trur eg skal slutta denne lange og litt kompliserte teksten med noko av det eg skreiv ned.

Når nye vegar skal opnast
buttar angsten i mot,
og slår knute kring alt
det me helst vil halda oss fast i.
Det krev mot å låsa opp dørene,
opna koffertar og ryggsekkjer,
leggja minne og suvenirar opne,
sleppa taket i møblar og steikepanner,
fryseboks og lommebok.
Nå er tida inne
til å vera klar,
nokon har bruk for motet ditt,
for sofaen og klokka di,
for frykten og ærlegdomen,
for joggeskoa dine,
for eventyret, humoren og godleiken.

Ta sjansen på eit og anna gnagsår undervegs.
Det er du som skal gå.
Ikkje ver redd.
Du går aldri aleine.

Heidi